Tết nguyên đán của dân tộc Việt Nam

Tết Nguyên Đán (hay còn gọi là Tết Cả, Tết Ta, Tết Âm lịch, Tết Cổ truyền) là một trong những ngày lễ quan trọng và thiêng liêng nhất trong văn hóa của người Việt Nam. Đây không chỉ là dịp để đánh dấu sự khởi đầu của một năm mới theo lịch âm mà còn là khoảnh khắc để mọi người đoàn tụ, tri ân tổ tiên, và gửi gắm những ước vọng tốt đẹp cho tương lai.

Bài viết này sẽ đưa bạn đi khám phá "tất tần tật" những thông tin thú vị về Tết Nguyên Đán, từ nguồn gốc, ý nghĩa sâu xa đến những phong tục, hoạt động truyền thống và cả những điều kiêng kỵ mà không phải ai cũng biết.

Nguồn gốc và ý nghĩa của Tết Nguyên Đán

Nguồn gốc:

Tết Nguyên Đán có nguồn gốc từ nền văn minh lúa nước, gắn liền với chu kỳ canh tác của người nông dân. "Nguyên" có nghĩa là khởi đầu, "Đán" là buổi sớm. "Nguyên Đán" là buổi sớm đầu tiên của một năm. Lễ hội này đã tồn tại từ rất lâu đời và trải qua nhiều thay đổi qua các triều đại. Ban đầu, Tết Nguyên Đán có thể được tổ chức để đánh dấu sự kết thúc của một vụ mùa và chuẩn bị cho vụ mùa mới. Theo thời gian, nó đã trở thành một dịp lễ mang nhiều ý nghĩa hơn, kết hợp cả tín ngưỡng, văn hóa và xã hội.

Ý nghĩa:

Tết Nguyên Đán mang trong mình những ý nghĩa sâu sắc và đa tầng:

• Tưởng nhớ và tri ân: Đây là dịp để con cháu bày tỏ lòng biết ơn, tưởng nhớ đến ông bà, tổ tiên. Mâm cỗ cúng giao thừa và những ngày đầu năm không chỉ là bữa tiệc mà còn là sự kết nối tâm linh giữa thế hệ hiện tại và những người đã khuất.

• Đoàn viên và sum họp: Dù đi đâu, làm gì, người Việt cũng cố gắng trở về sum vầy cùng gia đình trong những ngày Tết. Đây là dịp để mọi người quây quần bên nhau, cùng nhau chia sẻ những câu chuyện của năm cũ và hy vọng về một năm mới an lành, hạnh phúc.

• Tái tạo và khởi đầu mới: Tết là thời điểm để "làm mới" mọi thứ, từ việc dọn dẹp nhà cửa, trang hoàng đường phố đến việc gột rửa những muộn phiền của năm cũ, đón chào một khởi đầu tươi sáng hơn. Mọi người tin rằng, một khởi đầu suôn sẻ sẽ mang lại may mắn cả năm.

• Giáo dục truyền thống: Các phong tục, nghi thức trong ngày Tết như chúc Tết, mừng tuổi, lì xì, đi chùa... không chỉ là hoạt động vui chơi mà còn là cách để thế hệ đi trước truyền lại những giá trị văn hóa, đạo đức cho thế hệ sau.

Các hoạt động truyền thống trước và trong Tết

Khoảng thời gian trước và trong Tết, người Việt có rất nhiều phong tục và hoạt động truyền thống đặc sắc, tạo nên một không khí rộn ràng, đặc trưng.

Trước Tết (Từ 23 tháng Chạp đến Giao thừa):

• Cúng ông Công, ông Táo (23 tháng Chạp): Đây là ngày tiễn ông Táo về trời để báo cáo những việc tốt, xấu của gia đình trong năm. Người dân thường cúng cá chép, hương, hoa quả... để mong ông Táo "bay" nhanh về trời.

• Dọn dẹp, trang hoàng nhà cửa: Mọi gia đình đều tổng vệ sinh nhà cửa, lau dọn bàn thờ, trang trí cây cảnh (như mai, đào, quất), treo câu đối đỏ, đèn lồng... để xua đi những điều không may của năm cũ và đón tài lộc, may mắn vào nhà.

• Gói bánh chưng, bánh tét: Đây là một nét văn hóa đặc trưng, đặc biệt là ở miền Bắc và miền Nam. Gói bánh không chỉ là việc chuẩn bị cho ngày Tết mà còn là dịp để gia đình quây quần bên nhau, trò chuyện, tạo nên một không khí ấm cúng.

• Cúng Tất niên: Là bữa cơm cuối năm, mọi người trong gia đình cùng nhau thưởng thức những món ăn ngon, ôn lại chuyện cũ và chuẩn bị đón giao thừa.

Trong Tết (Từ mùng 1 đến mùng 3):

• Đón Giao thừa: Là khoảnh khắc linh thiêng nhất, đánh dấu sự chuyển giao giữa năm cũ và năm mới. Mọi người thường tập trung trước bàn thờ để thắp hương, cúng bái tổ tiên, sau đó ra ngoài ngắm pháo hoa (nếu có) và xông đất.

• Xông đất (xông nhà): Người xông đất là người đầu tiên bước vào nhà sau thời khắc giao thừa. Theo quan niệm dân gian, người này sẽ quyết định vận may của gia đình trong cả năm. Vì vậy, mọi người thường chọn người hợp tuổi, có tính cách vui vẻ, hòa đồng để xông đất.

• Chúc Tết và mừng tuổi (lì xì): Đây là một trong những hoạt động vui nhất của Tết. Con cháu chúc thọ ông bà, cha mẹ, người lớn mừng tuổi cho trẻ nhỏ với những phong bao lì xì đỏ, tượng trưng cho sự may mắn, tài lộc.

• Đi lễ chùa, hái lộc đầu năm: Vào những ngày đầu năm, nhiều người đi chùa, dâng hương, cầu nguyện cho một năm mới an lành, hạnh phúc. Hái một cành cây nhỏ ở chùa về nhà (hái lộc) cũng là một phong tục đẹp, mang ý nghĩa rước lộc, rước may mắn.

Các món ăn truyền thống trong Tết Nguyên Đán

Mâm cỗ ngày Tết không chỉ là bữa ăn mà còn là tác phẩm nghệ thuật, thể hiện sự khéo léo, tinh tế của người phụ nữ Việt Nam.

• Miền Bắc:

  • Bánh chưng: Tượng trưng cho đất, gói trọn sự no đủ, sum vầy.

  • Dưa hành, củ kiệu: Món ăn kèm giúp cân bằng vị giác, giải ngấy.

  • Giò lụa, giò thủ: Món ăn không thể thiếu trên mâm cỗ.

  • Thịt đông: Món ăn đặc trưng của miền Bắc, thịt được chế biến từ thịt chân giò, bì heo, sau đó được làm đông lại.

  • Canh măng khô: Tượng trưng cho sự thanh tịnh, tinh khiết.

• Miền Trung:

  • Bánh tét: Tương tự bánh chưng, nhưng có hình trụ dài.

  • Dưa món, tôm chua: Những món ăn đậm đà, chua cay đặc trưng của miền Trung.

  • Nem chua, chả bò: Các món ăn được chế biến công phu, mang hương vị đặc trưng.

• Miền Nam:

  • Bánh tét: Thường có nhân đậu xanh, thịt heo, chuối...

  • Thịt kho hột vịt (thịt kho tàu): Món ăn tượng trưng cho sự đủ đầy, sung túc.

  • Canh khổ qua nhồi thịt: Món ăn mang ý nghĩa "khổ qua" - mọi gian nan, vất vả của năm cũ đã qua, đón chào một năm mới an lành.

  • Dưa giá, củ kiệu ngâm: Món ăn kèm giúp giải ngấy, cân bằng vị.

Những điều kiêng kỵ trong ngày Tết Nguyên Đán

Theo quan niệm dân gian, để một năm mới được suôn sẻ, may mắn, người Việt thường kiêng kỵ một số điều sau:

• Quét nhà, đổ rác trong 3 ngày Tết: Người ta tin rằng, quét nhà vào những ngày này sẽ quét hết tài lộc, may mắn ra khỏi nhà.

• Vay mượn, trả nợ đầu năm: Việc vay mượn hay trả nợ đầu năm được cho là sẽ khiến gia đình rơi vào cảnh túng thiếu, nợ nần cả năm.

• Làm vỡ đồ đạc: Vỡ bát, vỡ gương, vỡ chén... được coi là điềm báo của sự tan vỡ, chia ly.

• Nói những điều xui xẻo: Kiêng nói những từ như "chết", "mất", "hỏng"... Thay vào đó, mọi người nên nói những lời tốt đẹp, mang lại niềm vui.

• Mặc quần áo màu đen, trắng: Hai màu này được coi là màu của sự tang tóc, đau buồn, không phù hợp với không khí vui tươi của ngày Tết.

• Cho lửa, cho nước đầu năm: Lửa và nước được xem là biểu tượng của tài lộc, may mắn. Cho đi lửa, nước đầu năm được cho là sẽ làm mất đi tài lộc của gia đình.

Tóm lại, Tết Nguyên Đán không chỉ là một ngày lễ, mà còn là bản sắc văn hóa, là sợi dây kết nối mỗi người con đất Việt với cội nguồn, với gia đình. Dù ở bất cứ đâu, những giá trị thiêng liêng ấy vẫn luôn được gìn giữ, phát huy, tạo nên một bản sắc rất riêng, rất đẹp của người Việt Nam.